Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej później przemianowany na pomnik Braterstwa Broni powstał w centrum Pragi u zbiegu ulic Targowej i Al.gen. Karola Świerczewskiego(Obecnie AL.Solidarności).Praga w 1945r. była przedmieściem Warszawy obecnie jest to dzielnica Warszawy,Praga Północ.
Pomnik znajdował się na Pradze,która 14.IX.1944r. została wyzwolona przez dwie polowe armie radzieckie i polską Dywizję im.Tadeusza Kościuszki.
Pomnik odsłonięty został 18 listopada 1945r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bolesława Bieruta w uroczystościach brali udział pierwszy powojenny premier rządu Edward Osóbka Morawski,Marszałek Polski i Minister Obrony Narodowej Michał Żymierski,kompania honorowa wojska polskiego,mieszkańcy Warszawy i delegacja radziecka z attache wojskowym Związku Radzieckiego gen. M. Masłowem.Okolicznościowe przemówienie wygłosił prezydent stolicy Stanisław Tołwiński.
Pomnik był pierwszym pomnikiem w stolicy wybudowanym po wojnie.Pomnik był wyrazem hołdu dla 600tyś.żołnierzy radzieckich,którzy poświęcili swoje życie w walkach o wyzwolenie ziem polskich.
Z uwagi na zniszczenia wojenne w kraju figury pomnika w naturalnej skali odlano z gipsu i pomalowano brązową farbą imitującą brąz w Akademi Sztuki (Deutsche Akademie der Künste) w Berlinie.
27 sierpnia 1947 roku odsłonięto pomnik ponownie a figury żołnierzy zostały odlane z metali uzyskanych z przetopienia amunicji ze zdobytego Berlina.Brązowe figury przywieziono z Niemiec do Warszawy specjalnym pociągiem.
Pomnik był wspólnym dziełem artystów polskich i radzieckich.Koncepcję pomnika opracował radziecki artysta-rzeźbiarz major A.Nenko lub major Koralew tak podają różni autorzy opracowań.Z ramienia Biura Odbudowy Stolicy uczestniczył Bohdan Lachert oraz rzeźbiarze Stanisław Sikora,Stefan Momot,Józef Trenarowski,Józef Gazy.Na pomniku złożonym z siedmiu postaci,pięciu żołnierzy radzieckich i dwóch polskich,na przeciwległych stronach pomnika znajdowały się napisy w języku polskim i radzieckim.:
,,CHWAŁA BOHATEROM
ARMII RADZIECKIEJ
TOWARZYSZOM BRONI
KTÓRZY ODDALI SWE ŻYCIE
ZA WOLNOŚĆ
I NIEPODLEGŁOŚĆ
NARODU POLSKIEGO
POMNIK TEN WZNIEŚLI
MIESZKAŃCY WARSZAWY
1945 R”
,,СЛАВА ГЕРОЯМ
СОВЕТСКОЙ АРМИИ
БРАТЬЯМ ПО ОРУЖИЮ
ОТДАВШИМ СВОИ ЖИЗНИ
ЗА СВОБОДУ
И НЕЗАВИСИМОСТЬ
ПОЛЬСКОВО НАРОДА
ЖИТЕЛИ ВАРШАВЫ
ВОЗДВИГЛИ ЭТОТ ПАМЯТНИК
1945 Г ”
Żartobliwie przezywano pomnik ,,Czterech śpiących trzech walczących”.Warszawiacy i przyjezdni,którzy mieli się spotkać w centrum Pragi mówili sobie spotkajmy się przy,,czterech śpiących.
,,Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej na Pradze powstał nieomal bezpośrednio po ukończeniu działań wojennych i to może częściowo tłumaczy zawarte w nim nieporozumienia.Powstał w czasie,kiedy sztuka tkwiła jeszcze korzeniami w innej rzeczywistości niż ta,którą miała przedstawiać,kiedy mówiło się już o realiźmie,ale pojmowano go jako nieokreślony bliżej ,,związek sztuki z rzeczywistością”.
Pomnik praski jest to pierwsza próba znalezienia tego związku.Pomnik ma wyrażać wdzięczność dla Armii Czerwonej za pomoc w wyzwoleniu okupowanej przez Niemców Warszawy i ma upamiętniać polsko-radzieckie braterstwo broni.Rzeźba wieńcząca przedstawia trzech żołnierzy radzieckich w pełnym ataku.
Niewątpliwą zasługą autorów jest to,że nie przedstawiali tematu za pośrednictwem jakiejś uwspółcześnionej Nike czy innej postaci alegorycznej,co było w tym okresie bardzo często stosowane.Zasadą pomnika jest pokazanie tematu w konkretnej rzeczywistości,ale jednocześnie nasuwają się wątpliwości co do samego jej przedstawiania.
Gest postaci,który jest tu podstawowym środkiem narracji,ujawnia w działaniu człowieka jedynie jego mechaniczną czynność;charakter walki i charakter człowieka pozostaje nieznany.Treść tej rzeźby nie została jasno sprecyzowana,dlatego nie tłumaczy ona dostatecznie sensu i znaczenia pomnika.Próbą jej dopełnienia i bliższego określenia są figury żołnierzy,rozmieszczone u stóp cokołu.Ale rzeźba szczytowa niczym się z tymi postaciami nie wiąże,niczym nie uzasadnia ich postawy,a nawet istnienia.Są to bohaterowie jakiejś innej opowieści.
Pomnik praski,jako jedna z najwcześniejszych realizacji związku sztuki z rzeczywistością,odkrywa już konkretną rzeczywistość,ale nie znajduje wobec niej właściwej postawy poznawczej.W pomniku tym cała troska i uwaga jest zwrócona na ścisłość dokumentarną.Dążenie do jak najwierniejszego odtworzenia realnej sytuacji historycznej,która miała miejsce właśnie tu,na Pradze,zadecydowało o kierunku ustawienia rzeźby szczytowej.
Trzy nacierające postacie żołnierzy radzieckich zwrócone są w stronę,w którą jeszcze niedawno prowadziła ofensywę Armia Czerwona.Konieczność zachowania tego kierunku nie została jednak uzgodniona z kierunkiem ustawienia frontu pomnika,co ogromnie utrudnia jego oglądanie.Pomnik stoi na osi ulicy Targowej i jedynie od tej ulicy posiada widoczność z bardzo szerokiej perspektywy.Tu zatem powinien być front pomnika.Słuszne jest że tu mieści się napis i tutaj składa się wieńce.Ale front cokołu nie pokrywa się z frontem rzeźby szczytowej.
Grupa zwrócona jest w stronę,z której jej nigdy w normalnej sytuacji przechodnia nie widać.Żeby zobaczyć front rzeźby,trzeba się do niej specjalnie ustawić,natomiast od strony przeciwnej,skąd można ją łatwo i często oglądać-widać mało interesujący nie rozwiązany tył rzeźby.A od ulicy Targowej ,z której ją widać na milę,rzeźba prezentuje nieczytelną sylwetkę profilu,gdzie poszczególne postacie gmatwają się i zasłaniają nawzajem.Głównym więc błędem pomnika jest to,że ma on dwa fronty,gdzie indziej front rzeźby a gdzie indziej front cokołu.”
Pracownie Sztuk Plastycznych w latach 1960-1961 przeprowadziły przebudowę pomnika i renowację rzeźb.Zmieniono okładziny a sam pomnik podwyższono,umieszczając go na czterech tarasowatych schodach.W 1966r. pomnik przesunięto w związku z przebudową skrzyżowania.
Pomnik w 1992r.miał zostać zdemontowany jako relikt poprzedniego ustroju, ale został wybroniony przez rzeźbiarza Stefana Momota.
26 maja 2011 Rada m.st.Warszawy podjęła uchwałę nr XVI/300/2011 o przeniesieniu monumentu na północną stronę placu za wylotem ul.Św.Cyryla i Metodego, w związku ze zmianą układu przestrzennego placu Wileńskiego, wynikającą z budowy II linii metra.
Z 16 na 17 września 2011 dwóch młodych mężczyzn oblało cokół czerwoną farbą i wymalowało napis: ,,Czerwona zaraza”.
W listopadzie 2011 pomnik został zdemontowany,rzeźby żołnierzy I okładziny cokołu poddano konserwacji.
Planom powrotu „czterech śpiących” na Pragę sprzeciwił się m.in.Instytut Pamięci Narodowej.
W sondażach przeprowadzonych w listopadzie 2012 na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy (Barometr Warszawski) oraz w listopadzie 2013 na zlecenie ,,Gazety Wyborczej”większość mieszkańców Warszawy opowiedziała się za ponownym ustawieniem pomnika na obecnym miejscu lub w jego pobliżu.
Nie uszanowano woli mieszkańców politycy ,,wiedzą najlepiej”co jest dobre a co złe.
26 lutego 2015 Rada m.st. Warszawy uchyliła swoją uchwałę z 2011 przewidującą powrót pomnika na plac Wileński.Figury pomnika został umieszczone w jednym z miejskich magazynów ZDM.
Rzeźby żołnierzy mają być umieszczone w części ekspozycji poświęconej PRL w nowej siedzibie Muzeum Historii Polski w Cytadeli Warszawskiej.
Pomnik w pełnej krasie można zobaczyć w komedii z 1980r. Stanisława Barei pt.,,Miś”.
Literatura:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Braterstwa_Broni_w_Warszawie
,,Warszawskie pomniki” Wiesław Głębocki(1990r.)
,,Pomniki Warszawy”Tadeusz Sobieraj(1985r.)